بصیرت رسانه «مرشدخان»

یکی دیگر از عواملی که در ایجاد فرهنگ فناوری مؤثر است، ساختار فناوری است. ساختار یک فناوری از آنجا که قاعدتاً به نوع استفاده کاربران از آن فناوری جهت می‌دهد، نقش بسیار زیادی در آفرینش فرهنگ توسط فناوری و فرهنگ فناوری خواهد داشت. جهت آسان سازی فهم این ادعا، فناوری دو صنعت حمل و نقل و چاقوسازی از منظر ساختار بررسی می‌شود.

همانگونه که بیان شد، درحالی که مشترکات بسیار زیادی در ماشین‌های مختلف وجود دارد، به دلیل تفاوت در ساختار، کاربری آن متفاوت می‌شود. در حقیقت طراحان، هر ماشینی را برای دستیابی به اهدافی خاص تولید می‌کنند و ساختار ماشین، نقشی کلیدی در دستیابی به اهداف دارد. به همین منظور، در طراحی ساختار، بگونه ای عمل می‌شود که نهایت تناسب با اهداف را داشته باشد. توجه به این نکته نیز لازم است که می‌توان از هر ماشینی برای دستیابی به سایر اهداف استفاده کرد، اما به دلیل عدم تناسب ساختار هر ماشین با اهداف دیگر، کارایی چندانی نخواهد داشت و بازدهی بسیار پایین خواهد آمد. مثلاً می‌توان از تراکتور برای جابهجایی مسافر استفاده کرد و یا با استفاده از کامیون، زمین را شخم زد. با لودر هم می‌توان باربری کرد. اما تقریباً هیچ کس چنین کاری نمی‌کند، چه اینکه ساختار ماشین‌های یادشده، برای دستیابی به اهداف مدنظر، مناسب نیست. از این رو قریب به اتفاق کاربران، از هر ماشینی برای دستیابی به هدفی مشخص استفاده می‌کنند.

همانند ماشین، هر چاقویی، برای اهدافی مشخص ساخته شده است. ساختار چاقو، تعیین کننده نوع استفاده از چاقو در غالب موارد است. بنابراین هیچ کس با قمه میوه پوست نمی‌کند و با چاقوی میوه خوری، گاو و گوسفند را ذبح نمی‌کند. هرچند نمی‌توان انکار کرد که مثلاً با شمشیر هم می‌شود بیماری را جراحی کرد، اما هیچ پزشک عاقلی چنین کاری نمی‌کند.

نکته:

از آنجاکه هر ابزاری برای هدفی طراحی شده و ساختار متناسب با آن نیز درنظر گرفته شده است، باید برای هر محصول فناوری این سؤال را مطرح کرد: این محصول، ساخته چه تفکری است و سازنده آن را برای چه چیزی خلق کرده است؟

با توجه به این سؤال، برخی کارشناسان از آنجاکه فناوری‌های موجود را محصول غرب می‌دانند، با آن مخالفت کرده و ذات این ابزارها را به دلیل آنکه متأثر از جهانبینی مشرکان و کفار است، متضاد با تفکر توحیدی و هدف خلقت فرض می‌کنند.

در پاسخ باید گفت، نیازهای جوامع انسانی، به صورت کلی، به سه دسته تقسم می‌شوند؛ 1. نیازهای مشترک بین جامعه مسلمانان و کفار 2. نیازهای مختص به جامعه مسلمانان 3. نیازهای مختص به جوامع غیر مسلمان.[1]

با توجه به این نکته، برخی محصولات فناوری ساخته شده به دست کفار و سایر غیرمسلمانان، برای پاسخ به نیازهای مشترک و برخی نیز برای نیازهای مختص جوامع غیرمسلمان طراحی شده است. از این رو، همه فناوری‌های تولید شده تسط غرب و شرق، نامناسب تلقی نمی‌شود. همچنین باید به مقوله تناسب محصول فناوری با مسائل محیطی نیز مورد توجه قرار بگیرد. به عنوان مثال، در کشورهای سردسیر، آنچه برای تولید اتومبیل از اهمیت فراوانی برخوردار است، داشتن سیستم گرمایشی مطلوب و در کشورهای گرمسیر، داشتن سیستم سرمایشی مطلو است. از این رو، طراحان در طراحی خود، به نکات ریزی همانند این موضوع توجه می‌کنند.

در فناوری اطلاعات نیز، نقش ساختار بسیار اثرگذار است. به عنوان مثال، بر اساس آمارها، غالب جستجوهای علمی، فرهنگی و حتی در مواردی خنثی، متعلق به رایانه است و نه تلفن همراه. در عوض غالب جستجوهای غیر اخلاقی، توسط تلفن همراه انجام شده است. در این بین نیز تفاوتی بین کشورهای مختلف، وجود ندارد. یکی از عوامل مهم این وضعیت، ساختار تلفن همراه و رایانه است. تلفن همراه به دلیل ابعاد کوچک، مناسب کارهای پژوهشی نیست و در عوض به دلیل خصوصی بودن، برخورداری از اینترنت پرسرعت در همه جا، سهولت دسترسی، سهولت استفاده و ...، بیشتر جنبه سرگرمی، غیراخلاقی و ارتباطی دارد. اما رایانه به دلیل اینکه بیشتر در معرض دیگران است و نمایشگر آن ابعاد بزرگ و مناسبی دارد، برای امور تحقیقی، علمی و پژوهشی، مناسب‌تر است. از دیگر مؤلفه‌هایی که به عنوان ساختار فناوری مورد استفاده قرار می‌گیرد مواردی مانند تعدد ذینفعان، قابلیت‌ها، امکانات، نقاط قوت و ضعف، بسیط و غیر بسیط بودن و ... ابزار است.^[2]