مسیر مطلب در پایگاه مرشدخان : مبانی امامین انقلاب درباره رسانه ← امام خمینی (ره) و رسانه های نوین ← اصول و مبانی امام خمینی (رحمه‌الله) درباره رسانه‌ها ← مربی بودن رسانه‌ها برای ملت

با توجه به این‌که رسانه‌ها از ظرفیت بالایی در برقراری ارتباط با افراد جامعه برخوردار بوده و در انتقال اخبار، مفاهیم هنری، فرهنگ‌سازی، آگاهی‌بخشی و... نقش پررنگی دارند، به یکی از مهم‌ترین ابزارهای فراگیر آموزشی ـ تربیتی تبدیل‌شده‌اند. بر همین اساس، امام خمینی (رحمه‌الله) رسانه‌ها را مربی و معلم یک ملت می‌دانند.

• «تمام این رسانه‌ها باید مربی این جامعه باشند. از اول هم این‌ها که درست شد برای تربیت درست شد. فرض کنید که برای تربیت درست نکرده‌اند؛ اما این آلات تربیت است. روزنامه و مجله باید مربی باشد برای آن‌هایی که روزنامه خوانند. سینما باید مربی باشد برای آن‌ها [یی] که در سینما وارد می‌شوند. تئاتر هم همین‌طور. و تلویزیون و رادیو هم از همه بالاتر. این‌ها باید یک دارالتبلیغی، یک دستگاه سازنده باشد که به‌وسیله این‌ها یک مملکت، افرادش یک افراد امین صالح، یک افراد ملی ـ اسلامی بشود.»^[1]
• «درهرصورت، تمام رسانه‌ها مربی یک کشور هستند؛ باید تربیت کنند کشور را، افراد یک کشور را؛ و باید خدمت کنند به ملت.»^[2]‌
• «باید رادیوتلویزیون مربی جوان‌های ما، مربی مردم کشور باشد، نه این‌که مطالبی در او گفته شود که مخالف با وضعیت کشور است، مخالف با مصلحت کشور است، و جوان‌های ما را جوری بار می‌آورند که برای خودشان نباشند، برای دیگران باشند. جوان‌ها را یک قسمشان را این‌طوری بار می‌آورند که به مراکز فساد می‌کشیدند، می‌کشاندنشان.»^[3]
• «سینمایی که باید معلّم این جوان‌ها باشد، مربّی این جوان‌ها باشد، اصلاح کند این‌ها را، جوری درستش کردند که به فساد می‌کشاند آن‌ها را آن‌هایی که، عقلایی که، این‌ها را درست کردند اگر برای ماها درست کرده باشند، روی همان عقل خودشان، برای مهار ما، برای این است که جوان‌های ما را از دستمان بگیرند و اما برای خودشان اگر درست کرده باشند، ممکن است که یک اغراض صحیحی هم داشته باشند.»^[4]
• «رادیو و تلویزیونی که باید مربی جوان‌ها باشد منحرف‌کننده شد. سینما و تئاتر که باید مربی جامعه باشد منحرف‌کننده شد.»^[5]

بنابراین، امام (رحمه‌الله) برخلاف برخی افراد که رسانه‌ها را بی‌تأثیر می‌دانند و جلو فعالیت‌های مخرب آن را نمی‌گیرند، این ابزار را مربی می‌دانند. امام رحمه‌الله، نسبت به فعالیت‌های خارج از چارچوب اسلام و مصالح کشور، اعتراض می‌کنند. به‌طور خلاصه برخی از نکات قابل‌توجه امام رحمه‌الله درزمینهٔ مربی بودن رسانه‌ها عبارت‌اند از:

1. رسانه‌ها، ابزارهای تربیت و دارالتبلیغ هستند؛

2. همه رسانه‌ها نقش تربیتی و آموزشی داشته باشند نه‌فقط یک یا چند رسانه خاص؛

3. مطالب رسانه‌ها نباید انحرافی و خلاف مصالح کشور باشد؛

4. رسانه‌ها در ایفای نقش آموزشی و تربیتی، نباید مردم را فاسد کنند؛

5. مطالب رسانه‌ها باید رشد دهنده و تربیت محور باشند به‌ویژه، برای قشر جوان.

مسیر مطلب در پایگاه مرشدخان : مبانی امامین انقلاب درباره رسانه ← امام خمینی (ره) و رسانه های نوین ← اصول و مبانی امام خمینی (رحمه‌الله) درباره رسانه‌ها ← جامعه پاک مستلزم رسانه پاک

ازآنجایی‌که رسانه‌ها در دسترس عموم جامعه قرار دادند فعالیت‌های رسانه‌ای بر ابعاد گوناگون جامعه اثرگذار است، حساسیت‌های ویژه‌ای را می‌طلبد. امام خمینی رحمه‌الله، با بینشی عمیق، آثار زیان‌بار رسانه‌های فاسد را بیشتر از صلاح‌های جنگی دانسته و می‌فرماید:

• «ضررهای رسانه‌های گروهی از خرابی‌های توپ و تانک‌ها و سلاح‌های مخرب بالاتر و بدتر است چه که ضررهای سلاح‌ها گذراست، و ضررهای فرهنگی باقی و به نسل‌های بعد انتقال پیدا می‌کند. چنانچه دیدید و می‌بینید. و اگر نبود لطف خاص خداوند منّان و تحول برق‌آسای ملت در سراسر کشور، نمی‌دانیم سرانجام اسلام و کشور به کجا کشیده می‌شد.»[1]

با توجه به اهمیت مسئله و ازآنجایی‌که رسانه‌ها نقش پررنگی در جهت‌گیری جامعه در جهت صلاح و فساد دارند، مبنای امام (رحمه‌الله) در مواجهه با رسانه‌های گروهی این است که اگر محتوای این رسانه‌ها اعم از متنی، تصویری، صوتی و... به‌دوراز هرگونه فساد و فحشا باشد، به دنبال آن جامعه هم، پاک و سلامت خواهد ماند. درواقع، امام (رحمه‌الله) تأثیرپذیری جامعه از رسانه‌های گروهی را یک امر حتمی و ناگزیر دانسته و اصلاح و سلامت رسانه‌های گروهی را اصلاح و سلامت جامعه می‌شمارند.

• «خواهرها و برادرهای ما باید بدانند که عهده‌دار چه خدمتی هستند؛ چنانچه مطبوعات اصلاح بشود، رسانه‌های گروهی اصلاح بشود، یک جامعه اصلاح می‌شود.»[2]
• «اصلاح این دستگاه‌ها، اصلاح جامعه است و فساد اگر در این دستگاه‌ها واقع بشود، فساد جامعه است.»[3]
• «رادیو، تلویزیون یک دستگاهی است که چنانچه فاسد از کار دربیاید، یک ملت را فاسد می‌کند.»[4]

ازاین‌رو، امام (رحمه‌الله) پیکان انتقاد خود را بیشتر متوجه مسئولان کرده و به آنان تنبه و توجه می‌دهند که یکی از مصادیق خدمت و خدمت‌رسانی به افراد جامعه، اصلاح رسانه‌های گروهی از هرگونه مظاهر فساد، شبهه و فحشا است.

• «این رادیوتلویزیون باید اصلاح بشود؛ یعنی باید متحول بشود به یک بنگاه تعلیمی، آن‌هم تعلیمات اسلامی.»[5]

هم‌چنین، این مبنا با نظریه‌ای که می‌گوید صرفاً با فرهنگ‌سازی در حوزه مصرف‌کننده می‌توان بر معضلات رسانه‌ها غلبه کرد، متضاد است.

مسیر مطلب در پایگاه مرشدخان : مبانی امامین انقلاب درباره رسانه ← امام خمینی (ره) و رسانه های نوین ← مخالفت با فساد رسانه‌ای و گسترش فرهنگ غربی و شرقی

امام (رحمه‌الله) بارها به این مطلب اشاره می‌کنند که مخالفت و مبارزه با رسانه‌های گروهی فاسد، تحجر نیست بلکه، نشانه دقت و بصیرت یک مؤمن است که برای حفظ دین، آبرو و اعتقادات خود حساب‌شده و با توجه کافی گام برمی‌دارد. این نوع نگاه کردن به رسانه‌های گروهی بیان‌گر یک مبنای محکم است که بر اساس این مبنا تکلیف افراد در مواجهه با رسانه‌های گروهی مشخص می‌شود.

• «یک سینمای اخلاقی یک سینمای آموزنده بیاورید؛ اگر یک کسی با آن مخالفت کرد. با آن مراکز فساد، دولت اسلام مخالف است نه با تمدن مخالف است. این تمدن است که سرتاسر یک مملکتی این‌قدر مرکز فساد داشته باشد؟! کتابخانه نداشته باشد، مرکز فساد داشته باشد؟ با این مخالف است نه با ترقی مخالف است. مردک در یکی از حرف‌هایش آن‌وقت که ما قم بودیم، در یکی از حرف‌هایش گفت که این آخوندها می‌گویند که ما نمی‌خواهیم این تمدن را! این‌ها می‌خواهند با الاغ بروند از این‌طرف به آن‌طرف.»[1]
• «مخالفت روحانیون با بعضی از مظاهر تمدن در گذشته صرفاً به جهت ترس از نفوذ اجانب بوده است. احساس خطر از گسترش فرهنگ اجنبی، خصوصاً فرهنگ مبتذل غرب موجب شده بود که آنان با اختراعات و پدیده‌ها برخورد احتیاط‌آمیز کنند. علمای راستین ازبس‌که دروغ و فریب از جهان خواران دیده بودند، به هیچ‌چیزی اطمینان نمی‌کردند و ابزاری از قبیل رادیو و تلویزیون در نزدشان مقدمه ورود استعمار بود، لذا گاهی حکم به منع استفاده از آن‌ها را می‌دادند. آیا رادیو و تلویزیون در کشورهایی چون ایران وسایلی نبودند تا فرهنگ غرب را به ارمغان آورند؟ و آیا رژیم گذشته از درایو و تلویزیون برای بی‌اعتبار کردن عقاید مذهبی و نادیده گرفتن آداب‌ورسوم ملی استفاده نمی‌نمود؟»[2]

این نکته از کلام امام (رحمه‌الله) استنباط می‌شود که:

اولاً؛ اسلام با تمدن مخالف نیست بلکه، با این مطلب که تمدن را به معنای فساد و فحشا تفسیر کردن مخالف است.

ثانیاً؛ مخالفت مقطعیِ روحانیون با برخی از ابزارهای جدید متمدن، به خاطر این نبود که با ابزارهای جدید تمدن گرا مخالف بودند بلکه، به دلیل زخمی بود که از بیگانگان خورده بودند و می‌ترسیدند که این ابزار جدید هم، توطئه‌ای از جانب آنان برای به ذلت کشاندن جامعه اسلامی، استعمار و از بین بردن تمدن آن باشد؛ به همین خاطر بااحتیاط با آن مواجهه می‌کردند.

مسیر مطلب در پایگاه مرشدخان : مبانی امامین انقلاب درباره رسانه ← امام خمینی (ره) و رسانه های نوین ← پذیرش رسانه سالم و مخالفت با رسانه فاسد

امام (رحمه‌الله) در موارد زیادی با اشاره به رسانه‌های گروهی، دیدگاه خود را درباره این رسانه‌ها بیان کرده و به‌طور مستمر هشدار داده و در برخی موارد نصیحت می‌کنند که عامل اصلی در پذیرش رادیو، تلویزیون، روزنامه، سینما و... جهت کاربری صحیح، آن است که همراه با فساد و فحشا نباشد و اگر محتوای آن با ابتذال و فساد همراه باشد، چون‌که افراد جامعه را به سمت انحطاط اخلاقی کشانده و موجب امراض اخلاقی و اجتماعی در جامعه می‌شوند، باید با آن مخالفت کرد.

• «یک سینمایی که ممکن است مربی یک طایفه‌ای، مربی یک ملتی باشد، به یک صورتی درمی‌آورند که بچه‌های ما را هرزه بار می‌آورند؛ بچه‌های ما را بد بار می‌آورند؛ بچه‌های ما را فاسد بار می‌آورند. خوب، ما با این مخالفیم. ما با اصل سینما، اگر چیزهایی را که انجام می‌دهد، کارهایی را که انجام می‌دهد کارهایی باشد که برای ملت مفید است، بچه ما را تربیت می‌کند؛ رشد می‌دهد؛ مخالف نیستیم.»^[1]
• «ما با سینماهایی که برنامه‌های آن‌ها فاسد کننده اخلاق جوانان و مخرب فرهنگ اسلامی باشد مخالفیم اما، با برنامه‌هایی که تربیت‌کننده و به نفع رشد سالم اخلاقی و علمی جامعه باشد، موافق هستیم.»[2]
• «ما با سینما مخالف نیستیم، ما با مرکز فحشا مخالفیم، ما با رادیو مخالف نیستیم، ما با فحشا مخالفیم، ما با تلویزیون مخالف نیستم، ما با آن چیزی که در خدمت اجانب برای عقب نگه‌داشتن جوانان ما و از دست دادن نیروی انسانی ماست، با آن مخالف هستیم.»[3]

ابتذال دارای مصادیق و موارد فراوانی است که در اینجا، به چند مورد از مصادیق فساد، فحشا و ابتذال رسانه‌ای از دیدگاه امام (رحمه‌الله) اشاره می‌شود:

1-4-2- فیلم‌های منحرف‌کننده

• «فیلم‌های منحرف‌کننده از اخلاق متعالی انسانی، ممنوع است.»[4]
• «درِ سینماها را باز کرده بودند، با آن وضعی که سینماها داشت که اگر جوان‌های ما چند روز می‌رفتند در آنجا تباه می‌شدند و از فکر این‌که، کاری برای کشور خودشان بکنند به‌کلی می‌افتادند.»[5]

2-4-2- عکس مبتذل

• o       «این‌که در مجله‌ها این عکس‌های شهوانی مبتذل و آن مقالات منحرف‌کننده بود، شما خیال نکنید که این همین‌طور واقع‌شده بود. این هم یک راه حساب‌شده‌ای بود که جوان‌های ما را به انحراف بکشاند.»[6]

3-4-2- محتوای ضد فرهنگ اسلامی

«مجله‌ها با مقاله‌ها و عکس‌های افتضاح بار و اسف‌انگیز و روزنامه‌ها با مسابقات در مقالات ضد فرهنگی خویش و ضد اسلامی باافتخار، مردم به‌ویژه، طبقه جوان مؤثر را به‌سوی شرق یا غرب هدایت می‌کردند.»[7]

4-4-2- تبلیغات فاسد

«تبلیغات راجع به فسادها، فسادهای اخلاقی عملی به‌قدری زیاد بود که تمام روزنامه، تمام مجلات در این باب کار می‌کردند و همین‌طور رادیو، تلویزیون همه این‌ها مجهز بودند برای این‌که جوان‌های ما را از بین ببرند و نیروی جوانی را از آن‌ها سلب کنند.»[8]

یکی از مهم‌ترین مبانی امام خمینی (رحمه‌الله) درباره رسانه‌های گروهی این است:

رسانه‌های گروهیِ بدون فحشا (رسانه پاک) مورد قبول و در غیر این صورت، مردود است. بنابراین، اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های رایانه‌ای و... هم، همین حکم را دارد؛ فناوری پاک و بدون فحشا، مورد تأیید ولی، اگر همراه با فساد و فحشا باشد، مردود خواهد بود.

مسیر مطلب در پایگاه مرشدخان : مبانی امامین انقلاب درباره رسانه ← امام خمینی (ره) و رسانه های نوین ← مدیریت رسانه‌های گروهی بر محور دین و منافع ملی

یکی دیگر از مبانی امام (رحمه‌الله) در مواجهه با رسانه‌های گروهی این است که مسئولان حوزه فرهنگی و سیاسی، رسانه‌ها را به‌گونه‌ای اداره و هدایت کنند که هم‌سو با اهداف دین و منافع انقلابی افراد جامعه بوده تا بتواند انتظارات آنان از یک رسانه گروهی سالم و اسلامی را برآورده سازد. به همین دلیل است که ایشان یکی از موارد پاسداشت خون شهیدان را ارائه رسانه‌های گروهی سالم و انقلابی معرفی می‌کنند:

• «شما فقط در هر چه بیشتر اسلامی شدن آن [رادیوتلویزیون] کوشش کنید، تا مطابق با خواست مردم باشد. مردم خونشان را داده‌اند. نمی‌شود که مسلمان‌ها خونشان را بدهند و بعد اشخاصی منحرف بیایند و نتیجه‌اش را ببرند. و مسئله این است که هیچ عقل و شرعی این را نمی‌گوید. مردم مسلمان ریختند در خیابان‌ها، "الله‌اکبر" گفتند، جانشان را فدا کردند و گفتند ما جمهوری اسلامی می‌خواهیم، جمهوری اسلامی محتوایش این است که همه‌چیزش اسلامی باشد. یکی از مهمات، همین قضیه رادیوتلویزیون است که از همه‌چیز اهمیتش بیشتر است. این دو دستگاه است که باید اسلامی بشود.»[1]
• «به‌طورکلی، در هر کشوری، مطبوعات آن کشور و تلویزیون و رادیوی آن کشور باید در مسیر آن ملت و در خدمت ملت باشد. مطبوعات باید ببینند که ملت چه می‌خواهد، مسیر ملت چیست، روشنگری در آن طریق داشته باشند و مردم را هدایت کنند. اگر مطبوعاتی پیدا شد که مسیر آن‌ها برخلاف مسیر ملت است، راهی که آن‌ها می‌روند غیر از راهی است که ملت می‌رود، این برفرض این‌که دولت هم اجازه بدهد که بنویسند و بگویند لکن مورد تأیید این ملت نمی‌تواند باشد؛ و نباید آن را حساب کرد که یک رسانه ملی است و یک روزنامه کشوری و ملی است. و اگر خدای‌نخواسته در نوشتن و ننوشتن، نوشتن مقالات انحرافی و ننوشتن مقالاتی که در مسیر ملت است این نحو عمل بکنند، این به نظر می‌آید که توطئه در کار باشد؛ این غیر از آزادی مطبوعات است.»[2]

ملاک امام (رحمه‌الله) در این بیانات برای یک رسانه گروهی که باید در اختیار مردم قرار بگیرد عبارت است از:

1. اسلامی و شرعی باشد؛
2. با روشنگری و هدایت مردم در خدمت جامعه و مطابق اهداف جمهوری اسلامی باشد؛
3. با استفاده از اهداف توطئه آمیز در جهت خلاف حرکت جامعه نباشد.

مسیر مطلب در پایگاه مرشدخان : مبانی امامین انقلاب درباره رسانه ← امام خمینی (ره) و رسانه های نوین ← خدمت به اسلام هدف اصلی رسانه (نه خدمت به طاغوت)

یکی از موضوعات بدیهی در امر رسانه این است که اگر در کشور اسلامی و با بودجه یک کشور اسلامی اداره می‌شود، باید صد درصد در خدمت اسلام و آموزه‌های ناب آن باشد و هیچ توجیهی ندارد که نقش بلندگوی تبلیغاتی بیگانگان را ایفا کند. به همین دلیل، یکی از مبانی امام (رحمه‌الله) در مواجهه با رسانه‌های گروهی این است که باید هدف اصلی،‌ خدمت به اسلام و انقلاب و نهضت اسلامی باشد نه این‌که، سودمند به حال طاغوتیان باشد.

• «ما می‌خواهیم که رادیوتلویزیونمان که پیش‌تر در خدمت طاغوت بود، حالا در خدمت خدا باشد؛ در خدمت اسلام باشد و اسلام می‌خواهد که همه مسائل جدّی باشد.»[1]
• «رسانه‌های گروهی، به‌ویژه صداوسیما، این مراکز آموزش‌وپرورش عمومی می‌توانند خدمت‌های گران‌مایه‌ای را به فرهنگ اسلام و ایران نمایند. بنگاه‌هایی که شب و روز، ملت در سراسر کشور با آن‌ها تماس سمعی و بصری دارند، چه مطبوعات در مقالات و نوشتارهای خود و چه صداوسیما در برنامه‌ها و نمایشنامه‌ها و انعکاس هنرها و انتخاب فیلم‌ها و هنرهای آموزنده باید همت گمارند و بیشتر کار کنند؛ و از گردانندگان و هنرمندان متعهد بخواهند تا در راه تربیت صحیح و تهذیب جامعه وضعیت تمام قشرها را در نظر گرفته، و راه و روش زندگی شرافتمندانه و آزادمنشانه را با هنرها و نمایشنامه‌ها به ملت بیاموزند، و از هنرهای بدآموز و مبتذل جلوگیری کنند.»[2]
• «اگر خدای‌نخواسته از آن‌طرف واقع بشود ـ مثل آن دستگاه در زمان طاغوت که در خدمت او بود ـ و همه دستگاه‌ها انحراف در آن باشد... اگر خدای‌نخواسته یک‌وقت این دستگاه یک همچو کارهایی را بکند، یک خیانت بسیار بزرگی است که از همه دستگاه‌ها خیانت این اثرش بیشتر است. بنابراین، اصلاح این دستگاه‌ها اصلاح جامعه است. و فساد اگر در این دستگاه‌ها واقع بشود، فساد جامعه است. مسئولیت بسیار بزرگ است، مسئولیت شماها بسیار بزرگ است، خصوصاً شماهایی که به زبان‌های مختلف دنیا پخش می‌کنید مسائل را. می‌توانید که مسائلی را که خارج پخش می‌کنید طوری باشد که به این نهضت، به اسلام، به کشور خدمت بکند. و می‌شود هم خدای‌نخواسته یک مسائلی باشد که در خارج که منعکس بشود، اسلام را یک‌جور دیگری، نهضت را یک‌جور دیگری، تعبیر بکند.»[3]

بنابراین،‌ امام (رحمه‌الله) در تبیین اهداف یک رسانه اسلامی معتقدند که؛

اولاً: باید بر محور اسلام و فرهنگ اسلامی گام بردارند؛

ثانیاً: انحراف‌محور نباشند تا اهداف طاغوتیان و بیگانگان اجرا نشود؛

ثالثاً: تهذیب و تعهد سرلوحه برنامه‌ها و مطالب آن‌ها باشد.

 مسیر مطلب در پایگاه مرشدخان : مبانی امامین انقلاب درباره رسانه ← امام خمینی (ره) و رسانه های نوین ← ضرورت اصلاح و تحول در رسانه‌ها؛ از طاغوتی به اسلامی

یکی دیگر از مبانی امام (رحمه‌الله) در شیوه برخورد با رسانه‌ها عبارت است از پاک‌سازی رسانه‌ها از محتواهای طاغوتی و تبدیل کامل رسانه‌ها به رسانه اسلامی و ملی. البته، این عمل تحولی در راستای قوانین اسلامی و قانون اساسی و نیز، تحت اشراف افراد زبده و کارشناس فن انجام خواهد گرفت.

• «تحول به این معنا که رادیوتلویزیون در زمان طاغوت کارهای طاغوتی می‌کرد. نصف کارش به این می‌گذشت که جوان‌های ما را تضعیف کند به‌واسطه موسیقی. موسیقی تضعیف می‌کند روح انسان را. موسیقی اسباب این می‌شود که انسان از استقلال فکری می‌افتد. نصف کار رادیوتلویزیون قضیه موسیقی بود؛ یا نمایش دادن یک صحنه‌هایی که جوان‌های ما را به فساد می‌کشید. وقتی جوان آمد رفت بیرون، سینما می‌رود می‌بیند که آن بساط است، از راه سمع و بصر در اینجا آن بساط است، وقتی منزل می‌آید تلویزیون را باز می‌کند می‌بیند این‌طور، وقتی مجله را باز می‌کند می‌بیند این‌طور، وقتی روزنامه را می‌خواند می‌بیند این‌طور است، وقتی تبلیغات آن‌ها را می‌بیند، می‌بیند این‌طور است، می‌خواهد چه بشود یک مملکتی؟ اگر این‌طور شد، جوان‌های ما چه بشوند؟ این‌ها همین می‌شوند که دیدید که به‌کلی مملکت ما از بین رفت.»[1]
• «من همیشه از این رادیوتلویزیون نگرانی داشته‌ام؛ برای این‌که این رادیوتلویزیون یک بنگاهی است که از تمام این رسانه‌های گروهی مهم‌تر است؛ برای این‌که الآن در تمام دهات، در تمام شهرستان‌ها، تقریباً عمومی شده است. رادیوتلویزیون هم تقریباً و آناً هر مطلبی واقع می‌شود، همه جای ایران و خارج متوجه می‌شوند. و این رادیوتلویزیون باید اصلاح بشود؛ یعنی باید متحول بشود به یک بنگاه تعلیمی، آن‌هم تعلیمات اسلامی.»[2]
• «و من از همه شما تقاضا دارم به این‌که برنامه‌هایتان را اصلاح کنید. برنامه‌هایی باشد که مفید باشد برای جامعه. برنامه‌هایی باشد که مسائل [و] مشکلات جامعه را بگوید. از برنامه‌های انحرافی پرهیز بکنید.»[3]
• «این دستگاه تبلیغاتی در زمان سابق به‌طوری فاسد بود که تبدیلش را به یک وضع سالم، مجاهدات زیاد لازم دارد و من از مجاهداتی که در این راه کردند آقایان و به حمدالله بسیار هم عمل شده است تشکر می‌کنم. لکن ما نباید اکتفا کنیم به آن چیزی که داریم، باید کوشش کنیم به این‌که آن چیزهایی که نداریم تحصیل کنیم.»[4]
• «شما هم بار مسئولیت به دوشتان هست و هم ارزش خدمت. ارزش خدمت هست که اگر شما در خدمت این ملت باشید و در خدمت اسلام باشید، می‌توانید یک نقشی داشته باشید که آن مسائلی که در طول زمان‌های طولانی، در زمان آمدن این دو دستگاه در ایران و معوج کردن اذهان همه افرادی که در این نظر داشتند و حالا هم دارند، شما می‌خواهید که آن‌ها را متحول کنید به یک معنای دیگری، این مسئله زحمت دارد.»[5]

بنابراین، علت‌های تبدیل رسانه‌ها از طاغوتی به اسلامی را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

1. به خاطر تقویت بنیه اعتقادی جوانان؛

2. به خاطر ترقی بخشیدن به روح انسانی؛

3. به خاطر اعطای استقلال فکری به افراد جامعه؛

4. به خاطر در دسترس بودن رسانه‌ها برای همه اقشار جامعه و سرعت تأثیرگذاری آن‌ها؛

5. به خاطر برطرف کردن برنامه‌های انحرافی در رسانه‌ها؛

6. به خاطر استقامت بخشیدن به اذهان عمومی جامعه.

 مسیر مطلب در پایگاه مرشدخان : مبانی امامین انقلاب درباره رسانه ← امام خمینی (ره) و رسانه های نوین ← استقلال رسانه در جهت مصالح ملی

رسانه‌ها به‌عنوان تغذیه‌کننده بخش بزرگی از محتواهای اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، آموزشی و... باید عملکرد آن‌ها طوری باشد که صد درصد در خدمت مصالح کشور قرار بگیرد و این میسر نیست مگر این‌که، رسانه‌ها اساس تغذیه برنامه‌ها و مطالب خود را از یک منبع مطلوب و مناسب برداشت کنند که مناسب با قوانین اسلامی و قانون اساسی باشد نه این‌که، اساس تدوین برنامه‌ها و مطالب خود را با تقلید از فرهنگ و برنامه‌های بیگانه، بنا بگذارند که در این صورت، جز، مفسده و ضرر چیزی نصیب جامعه نخواهد شد.

• «من بارها گفته‌ام رادیوتلویزیون باید کاملاً مستقل باشد، و باید استقلالش محفوظ باشد و هیچ‌کس در آن دخالت نکند.»[1]
• «یکی از مهمات، همین قضیه رادیوتلویزیون است که از همه‌چیز اهمیتش بیشتر است. این دو دستگاه است که باید اسلامی بشود. استقلالش را حفظ کنید. کسی اگر آمد خواست یک‌چیزی را تحمیل کند، ابداً به آن اعتنا نکنید و با استقلال و باقدرت این دستگاه را راه بیندازید.»[2]
• «و همچنین رادیوتلویزیون باید مستقل و آزاد باشند و همه گونه انتقاد را با کمال بی‌طرفی منتشر سازند تا بار دیگر شاهد رادیوتلویزیون زمان شاه مخلوع نگردیم.»[3]

امام (رحمه‌الله) با تأکید بر استقلال فکری رسانه‌ها به‌ویژه، رادیو و تلویزیون به ضررهای ناشی از تقلید از رادیو و تلویزیون‌های غربی اشاره‌کرده و آن را موجب ترویج فحشا و نهادینه کردن آن در جامعه می‌دانند.

با توجه به بیانات امام (رحمه‌الله)، شاخصه‌های مستقل بودن رسانه‌ها را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

1. دخالت نکردن تفکر بیگانگان در تهیه و تنظیم برنامه‌های آن‌ها؛

2. روشنگری کردن، مبارز، مستقل و آزادمنش بار آوردن افراد جامعه، نفی غرب‌زدگی؛

3. اسلامی بودن و بی‌اعتنایی قدرتمندانه به خواسته‌های نامشروع؛

4. بی‌طرف بودن در تهیه و تنظیم برنامه‌ها و داشتن استقلال در پخش آن‌ها.

 مسیر مطلب در پایگاه مرشدخان : مبانی امامین انقلاب درباره رسانه ← امام خمینی (ره) و رسانه های نوین ← نظارت دقیق مسئولان بر محتوای رسانه‌ها

استقلال رسانه در جهت مصالح ملی

رسانه‌ها به دلیل این‌که، همگانی بوده و مطالب و محتوای آن‌ها به‌راحتی در اختیار همه اقشار جامعه قرار می‌گیرد، نظارت بر برنامه‌ها اعم از اخبار، فیلم‌ها، کارتون‌ها، گزارش‌ها و مصاحبه‌ها و... یک امر بسیار ضروری است که در سطح مسئولان قابل‌پیگیری است. امام (رحمه‌الله) نیز، یکی از کارهای مهم در ارتباط با رسانه‌ها را نظارت مسئولان بر محتوای آن‌ها دانسته و بر اجرایی شدن آن تأکید داشتند.

• «رادیو و تلویزیون به‌طوری‌که در قانون اساسی می‌گویند هست، این باید تحت نظارت مجلس و دولت و قوای اجراییه، با نظارت همه این‌ها اداره بشود.»[1]
• «نباید این دستگاه (صداوسیما) به‌طور هرج‌ومرج اداره بشود. این دستگاه در زیر نظر هر سه قوه است از باب این‌که اهمیت داشته. دستگاهی که تمام قوایی که در ایران هست در او نظر دارند و در او نماینده دارند، این دستگاه نباید این‌طور باشد که هر کس هر چه دلش می‌خواهد در آنجا بگوید، افراد غیرمسئول یک‌وقت واقع بشوند آنجا مصاحبه بکنند، در مصاحباتشان یک‌وقت مسائل اعوجاجی باشد.»[2]

از بیانات امام (رحمه‌الله) می‌توان این‌گونه استنباط کرد که مراکز و افراد نظارت‌کننده بر رسانه‌ها عبارت‌اند از:

1. قوه مجریه؛

2. قوه مقننه؛

3. قوه قضاییه.[3]

بنابراین، اگر خطایی از جانب رسانه‌ها اعم از رادیو، تلویزیون، سینما، مطبوعات و... سر بزند، به این معناست که؛

اولاً: قوای سه‌گانه در مسؤولیت خود (نظارت بر محتوا و عملکرد رسانه‌ها) کوتاهی کرده‌اند؛

ثانیاً: قوای سه‌گانه مسئول‌اند برخورد لازم با آن‌ها را داشته باشند؛

ثالثاً: باید افراد فاسد و خودفروخته از رسانه‌ها پاک‌سازی شوند.

با توجه به نوع کاربری رسانه و شیوه ارائه برنامه‌ها، محصولات و... می‌توان گفت که همیشه موضوعاتی با اصل رسانه در ارتباط بوده و موجب به چالش کشیدن آن بودند؛ یکی از آن موضوعات، «آزادی» است که برای نحوه ارائه خروجی رسانه‌های گوناگون دارای برنامه و راه‌کار است. یکی از مبانی مهم امام (رحمه‌الله) رعایت تعیین حد و حدود آزادی بیان و آزادی قلم در رسانه‌ها بوده که باید دارای شاخصه‌های مطابق با دین و فرهنگ عمومی جامعه باشد.

• «پس آزادی ـ که گفته می‌شود که مطبوعات آزادند، بیان آزاد است ـ معنایش این نیست که مردم آزادند که هر کاری می‌خواهند بکنند؛ مثلاً آزادند دزدی بکنند، آزادند به فحشا بروند، آزادند مراکز فحشا درست کنند. این آزادی، آزادی غربی است ـ البته به‌استثنای دزدی‌اش ـ این آزادی غربی [است] که هر کس هر کاری دلش می‌خواهد بکند و لو این‌که فحشا باشد، و لو این‌که یک کارهایی باشد ناشایسته. این‌طور آزادی در ایران نمی‌تواند باشد. آزادی در حدود قانون باید باشد. قوانین اسلام را باید ملاحظه کرد؛ در چهارچوب قوانین اسلام، در چهارچوب قانون اساسی، بیانْ آزاد و بحثْ آزاد. این اشتباهی است که می‌کنند.»[1]
• «در بعض مطبوعات می‌بینیم که این‌ها از آزادی سوءاستفاده می‌کنند؛ به گمان این‌که یا به خیال اینکه آزادی است، می‌خواهند از مردم آزادی را سلب کنند. این مردم با این زحمتی که در این سال‌های طولانی کشیده‌اند و با این خون‌هایی که در این دو سال اخیر داده‌اند می‌خواهند آزاد باشند. بعضی مطبوعات می‌خواهند از این‌ها سلب آزادی بکنند؛ به اسم "آزادی قلم" برخلاف مسیر ملت عمل بکنند. دست اشخاصی که می‌خواهند اختناق در ملت ایجاد کنند، می‌خواهند چپاولگری کنند، بعضی مطبوعات دست آن‌ها را دارند باز می‌کنند؛ و این معنی، آزادی نیست؛ این معنی، خیانت است. اینکه داده می‌شود به ملت، آزادی است؛ نه خیانت. آزادی قلم است؛ نه خیانت قلم. آزادی بیان است؛ نه بیان خائنانه.»[2]
• «مطبوعات در نشر همه حقایق و واقعیات آزادند. هرگونه اجتماعات و احزاب از طرف مردم درصورتی‌که مصالح مردم را به خطر نیندازند آزادند و اسلام در تمامی این شئون حدومرز آن را تعیین کرده است.»[3]
• «همه مطبوعات آزادند مگر این‌که مقالات، مضر به حال کشور باشد.»[4]
• «مطبوعات درعین‌حال که یک مؤسسه محترم و بسیار مؤثرند، لکن باید روی موازین مطبوعاتی و خدمت به ملت رفتار کنند. آزادی قلم و آزادی بیان معنایش این نیست که کسی بر ضد مصلحت کشور قلمش آزاد است که بنویسد، برخلاف انقلابی که مردم پایش خون داده‌اند بنویسد. همچو آزادی صحیح نیست. قلم آزاد است که مسائل را بنویسد؛ لکن نه اینکه توطئه بر ضدانقلاب بکند. بیان آزاد است که مطالبی اگر دارد بنویسد؛ آن‌هم مطالبی که به او داده می‌شود. از همه اشخاص بنویسد، بدون توطئه.»[5]
• «باید مطبوعات در خدمت کشور باشند، نه بر ضدانقلاب کشور. مطبوعاتی که بر ضدانقلاب کشور هستند، این‌ها خائن هستند. مطبوعات باید منعکس‌کننده آمال و آرزوی ملت باشند. مسائلی که ملت می‌خواهند، آن‌ها را منعکس بکنند. البته آزادند که یک مطلب دیگری هم که کسی می‌گوید منعکس کنند؛ لکن در توطئه آزاد نیستند. ما از بعض مطبوعات، توطئه می‌فهمیم؛ برای این‌که می‌بینیم که مسائلی که به ضدانقلاب است، باآب‌وتاب و با طول تفسیر می‌نویسند، و مسائلی که بر وفق انقلاب است، یا نمی‌نویسند، یا با اشاره رد می‌شوند. این‌طور مطبوعات موردقبول ملت نیست.»[6]
• «آزادی مطبوعات هست؛ اما توطئه هم آزاد است؟ آزادی مطبوعات هست، اما مطبوعات آزادند که کمونیست‌ها می‌گویند بنویسند، که مسلمان‌ها می‌گویند ننویسند؟ این معنی "آزادی مطبوعات" است، یا توطئه در کار است؟ اگر این توطئه پیش برود، همه‌تان را از بین می‌برند.»[7]
• «آقایانی که اسم از "آزادی" می‌آورند، چه آقایانی که داخل در مطبوعات هستند و چه قشرهای دیگری که فریاد از آزادی می‌زنند، این‌ها آزادی را درست بیان نمی‌کنند، یا نمی‌دانند. در هر مملکتی آزادی در حدود قانون است، در حدود قوانین آن مملکت است. مردم آزاد نیستند که قانون را بشکنند. معنی آزادی این نیست که هر کس برخلاف قوانین برخلاف قانون اساسی یک ملت، برخلاف قوانین ملت هم هر چه دلش می‌خواهد بگوید. آزادی در حدود قوانین یک مملکت است. مملکت ایران مملکت اسلامی است و قوانین ایران قوانین اسلام است.»‌[8]

از این بیانات امام (رحمه‌الله) می‌توان نکاتی را در باب آزادی رسانه‌ها استفاده کرد که عبارت‌اند از:

1. آزادی باید در حد قانون باشد؛ در حد قوانین اسلامی و در حد قانون اساسی؛

2. آزادی‌ای که به‌طرف فحشا بکشاند یا آزادی‌ای که منجر به ساخت مراکز فحشا بشود، آزادی غربی است؛

3. باز گذاشتن دست چپاولگر و اغتشاش‌گر آزادی نیست بلکه، خیانت است؛ یعنی، قلم، قلم خائنانه است، بیان، بیان خائنانه است؛

4. مصادیق واقعی آزادی در رسانه عبارت‌اند از: بیان حقایق و واقعیات و اجتماع گروه‌ها و احزاب مردمی بر محور مصالح مردم و در محدوده قوانین اسلام؛

5. ازجمله ویژگی‌های آزادی رسانه، مضر نبودن به حال کشور و فرهنگ عمومی جامعه و نیز، در خدمت کشور، انقلاب و ملت بودن است؛

6. معنای آزادی این است که در آن توطئه نباشد؛ اعم از توطئه بر ضد اسلام، توطئه بر ضد انقلاب و توطئه بر ضد مصلحت کشور.

یکی دیگر از مبانی رسانه‌ای امام (رحمه‌الله) عبارت است از رعایت اخلاق اسلامی در بیان مطالب و تدوین برنامه‌ها به‌گونه‌ای که به مقامات کشوری و لشکری اهانت نشود. این امر از چنان اهمیتی برخوردار است که اگر بی‌احترامی به مسئولان باب شود، موجب تزلزل پایه‌های نظام اسلامی خواهد شد و این یک کار غیرقانونی چه ازلحاظ اسلامی و چه ازلحاظ ملی است.

• «مقامات فعلی، ریاست جمهوری، دولت، ریاست دیوان عالی، دادستانی کل کشور، مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان، قانونی می‌باشند و کسی حق ندارد در مصاحبه‌ها و نطق‌ها و رسانه‌ها به یکی از این مقامات توهین و یا آنان را تضعیف نماید؛ و متخلف به ملت معرفی و مورد مؤاخذه قرار می‌گیرد.»[1]
• «مجلات و روزنامه‌ها و رسانه‌های گروهی توجه داشته باشند که تضعیف قوه قضائیه برخلاف موازین اسلامی است؛ و از پخش چیزهایی که موجب تضعیف یا توهین مقام قضاست احتراز کنند.»[2]

با توجه به کلام امام (رحمه‌الله) می‌توان گفت که اقدام عملی در مقابل توهین رسانه‌ها به مسئولان عبارت است از:

مؤاخذه و مجازات؛ که البته، در راستای تقویت نظام اسلامی و نهادینه شدن ادب سیاسی در جامعه به اجرا گذاشته خواهد شد.

اطمینان کردن افراد جامعه به برنامه‌ها و مطالب رسانه‌ها یکی از مهم‌ترین نکاتی است که رابطه مستقیمی با صادقانه بودن یا نبودن سیاست‌های اجرایی نظام اسلامی دارد. به همین دلیل، امام (رحمه‌الله) تأکید زیادی بر نقل صادقانه و واقعی اخبار و مطالب از سوی رسانه‌ها داشته و آن را یکی از موارد تقویت پایه‌های نظام اسلامی می‌دانند.

• «رادیو و تلویزیون موظف‌اند اخباری را نقل کنند که صد در صد صحت آن ثابت می‌باشد و برای عدم اضطراب و تشویش اذهان، اخبار را از غیر منابع موثق نقل ننمایند.»[1]
• «و یکی از وظایف تلویزیون و رادیو این است که مسائل را آن طوری که هست به مردم بفهمانند مسائل چی هست. اصلاً از کی صدا دارد بلند می‌شود ... درهرصورت یکی از وظایف رادیوتلویزیون این است که مسائل را آن طوری که هست، پخش بکنند، اختیار را دست اشخاصی که می‌خواهند مسائل را کج‌ومعوج عرضه بکنند، اختیار را دست آن‌ها نباید آقایان بدهند و باید درست توجه کنند.»[2]
• «از وظایفِ هم رادیو و تلویزیون و هم مجلات و هم سایر جاها این است که مسائلی که شده است بگویند.»[3]

اگر با دقت بیشتری به بیانات امام (رحمه‌الله) نگاه کنیم، می‌شود گفت انعکاس نکردن مطالب به‌صورت واقعی و صحیح دارای پیامدهایی است که عبارت‌اند از:

1. اضطراب و تشویش اذهان عمومی جامعه؛

2. به‌اشتباه انداختن مخاطبان؛

3. مجهول ماندن صاحبان اصلی خبر، چه در ناحیه مثبت و چه در ناحیه منفی؛

4. عمل نکردن به وظایف شرعی و قانونی.

-

1. فناوری‌های ارتباطی ـ اطلاعاتی به مجموعه‌ای همگرا از فناوری‌ها و میکروالکترونیک‌ها، کامپیوتینگ‌ها (شامل ماشین‌ها و نرم‌افزارها) ارتباطات راه دور، مخابره و پخش الکترونیک‌های نوری گفته می‌شود.
2. رسانه‌های جمعی یا وسایل ارتباط‌جمعی ابزارهای ارتباطی‌ای هستند که پیام را از یکی به بسیاری منتقل می‌کنند. "ارتباط‌جمعی" نوعی ارتباط است که در آن افراد زیادی ناآشنا، غیر مشخص و ناهمگون که به‌آسانی قابل‌شمارش نیستند، مشارکت دارند.
3. مبانی امام خمینی ره در مواجهه با رسانه، باید به‌عنوان مبنای کشور در نحوه مواجهه با همه رسانه‌های نوین و غیر آن باشد.
4. امام خمینی (رحمه‌الله) درباره چگونگی برخورد با فناوری‌ها و رسانه‌های گروهی دارای اصول و مبانی‌ای هستند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت است از: الف) رسانه‌های گروهیِ بدون فحشا (رسانه پاک) موردقبول و در غیر این صورت، مردود است. ب) پاک بودن رسانه‌های گروهی از هرگونه ابتذال، فحشا، شبهات و... موجب پاک ماندن جامعه می‌شود. ج) رسانه‌های گروهی باید انعکاس‌دهنده اهداف و خواسته‌های نیروهای انقلابی باشد. د) رسانه‌ها باید دارای استقلال فکری و نفی غرب‌زدگی باشند. ه) مطالب موجود در رسانه‌ها باید صد درصد موثق باشند. و) نباید در رسانه‌ها به مسئولان نظام، اهانتی بشود. ز) نظارت بر رسانه‌ها یکی از کارهای مهم قوای سه‌گانه است.