بصیرت رسانه «مرشدخان»

 محتوا

عامل مهم دیگری که در استفاده از فناوری تاثیرگذار است، محتوای موجود در فناوری است.[1] برخلاف تحلیل دیگر کارشناسان، آنچه موجب بروز آسیب در فضای مجازی می‌شود، کمبود محتوای دینی و یا جذاب نبودن محتوای دینی نیست، بلکه وجود مفاسد اعتقادی، اخلاقی و سرگرمی‌های گسترده غفلت زا است. برای اثبات این مسئله، نگاهی به منابع دینی انداخته و برخی از آیات و روایات را مورد استفاده قرار می‌دهیم.

1- وجود مفاسد اعتقادی

درباره اهمیت اثر گذاری مفاسد اعتقادی، خصوصاً شبهات، محتوای نامه حضرت امیر علیه السلام به امام حسن مجتبی علیه السلام کفایت می‌کند. شبهه و اثرگذاری آن در ذهن و سپس رفتار آن‌قدر مهم است که امام علی در نامهٔ خود به فرزند دلبندشان امام حسن مجتبی می‌فرماید: «وَ أَنْ أَبْتَدِئَک بِتَعْلِیمِ کتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَأْوِیلِهِ وَ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ وَ أَحْکامِهِ وَ حَلَالِهِ وَ حَرَامِهِ لَا أُجَاوِزُ ذَلِک بِک إِلَی غَیرِهِ ثُمَّ أَشْفَقْتُ أَنْ یلْتَبِسَ عَلَیک مَا اخْتَلَفَ النَّاسُ فِیهِ مِنْ أَهْوَائِهِمْ وَ آرَائِهِمْ مِثْلَ الَّذِی الْتَبَسَ عَلَیهِمْ فَکانَ إِحْکامُ ذَلِک عَلَی مَا کرِهْتُ مِنْ تَنْبِیهِک لَهُ أَحَبَّ إِلَی مِنْ إِسْلَامِک إِلَی أَمْرٍ لَا آمَنُ عَلَیک [فِیهِ] بِهِ الْهَلَکةَ وَ رَجَوْتُ أَنْ یوَفِّقَک اللَّهُ فِیهِ لِرُشْدِک وَ أَنْ یهْدِیک لِقَصْدِک َ فَعَهِدْتُ إِلَیک وَصِیتِی هَذِه؛[2] پس در آغاز تربیت، تصمیم گرفتم تا کتاب خدای توانا و بزرگ را همراه با تفسیر آیات، به تو بیاموزم، و شریعت اسلام و احکام آن از حلال و حرام، به تو تعلیم دهم و به چیز دیگری نپردازم؛ اما از آن ترسیدم که مبادا رأی و هوایی که مردم را دچار اختلاف کرد، و کار را بر آنان شبهه‌ناک ساخت، به تو نیز هجوم آورد، گرچه آگاه کردن تو را نسبت به این امور خوش نداشتم؛ اما آگاه شدن و استوار ماندنت را ترجیح دادم، تا تسلیم هلاکت‌های اجتماعی نگردی، و امیدوارم خداوند تو را در رستگاری پیروز گرداند، و به راه راست هدایت فرماید، بنابراین وصیت خود را اینگونه تنظیم کرده‌ام.» وجود شبهات اعتقادی کار را به جایی رسانه است که حتی در شیوه تربیتی – آموزشی امام متقیان، علی علیه السام نیز تاثیرگذار است.

همچنین امام صادق علیه السلام در این زمینه می‌فرمایند: «بَادِرُوا أَوْلَادَکمْ بِالْحَدِیثِ قَبْلَ أَنْ یسْبِقَکمْ إِلَیهِمُ الْمُرْجِئَة؛[3] در آموزش حدیث به فرزندانتان شتاب کنید پیش از آنکه مرجئه (منحرفان) زودتر از شما به سراغ آنها بروند.» به عبارت دیگر، قبل از آنکه فرزندانتان را به عقاید باطل و فاسد، منحرف کنند، آنان را دریابید.

2- وجود مفاسد اخلاقی

یکی دیگر از عوامل محتوایی منحرف کننده کاربران، وجود مفاسد اخلاقی است. بر اساس روایات، شهوت و خشونت، دشمن‌ترین دشمنان انسان می‌باشند. «مَا مِنْ عَدُوٍّ أَعْدَی عَلَی الْإِنْسَانِ مِنَ الْغَضَبِ وَ الشَّهْوَةِ فَاقْمَعُوهُمَا وَ اغْلِبُوهُمَا وَ اکظِمُوهُمَا؛^[4] برای انسان هیچ دشمنی دشمن‌تر از خشم و شهوت وجود ندارد، پس آن دو را سرکوب کنید و مقهورشان سازید و آتش آنها را فرو نشانید!» در وضعیت فعلی حاکم بر فضای مجازی، کاربران حتی اگر به دنبال محتوای غیر اخلاقی هم نباشند، توسط مدیران شبکه‌های اجتماعی و موتورهای جستجو، در معرض آن قرار می‌گیرند. در واقع هم اینک کاربران قرین محتوای فاسد اخلاقی هستند که این مسئله تبعات ناگواری را به دنبال خواهد داشت. «قَرِینُ الشَّهْوَةِ مَرِیضُ النَّفْسِ مَعْلُولُ الْعَقْل؛‌[5] شهوت‌پرست نفسش بیمار است و عقلش معلول.»

در کلام معصومین عقل، شهوت و غضب دو چیز متضاد معرفی شده‌اند، به گونه‌ای که این دو در یک زمان با هم جمع نمی‌شوند:

• «الْعَقْلُ وَ الشَّهْوَةُ ضِدَّانِ وَ مُؤَیدُ الْعَقْلِ الْعِلْمُ وَ مُزَینُ الشَّهْوَةِ الْهَوَی وَ النَّفْسُ مُتَنَازَعَةٌ بَینَهُمَا فَأَیهُمَا قَهَرَ کانَتْ فِی جَانِبِه؛^[6] عقل و شهوت با یکدیگر دشمن‌اند، و یاریگر عقل علم است و آرایش دهندهٔ خواهش، آرزو و هوس. عقل و شهوت بر سر به دست آوردن نفس با یکدیگر نزاع می‌کنند، پس هر کدام بر دیگری غلبه کرد، نفس به جانب او گرایش پیدا می‌کند.»
• «لَا تَجْتَمِعُ الشَّهْوَةُ وَ الْحِکمَة؛^[7] شهوت و حکمت با هم جمع نمی‌شوند.»
• «لَا عَقَلَ مَعَ شَهْوَة؛^[8] عقل با شهوت جمع نمی‌شود.»
• «لَا تَسْکنُ الْحِکمَةُ قَلْباً مَعَ حُبُّ شَهْوَة؛^[9] با وجود حبّ شهوت، حکمت در دل جای نخواهد گرفت.»
• «إِذَا أَبْصَرَتِ الْعَینُ الشَّهْوَةَ عَمِی الْقَلْبُ عَنِ الْعَاقِبَة؛^[10] وقتی چشم، شهوت را ببیند، قلب از عاقبت‌اندیشی نابینا می‌شود.»

آری، استکبار جهانی برای سیطره بر منابع مادی و معنوی، به دنبال ایجاد چنین جامعه‌ای است که مردم آن تنها به دنبال برآوردن نیازهای شهوانی باشند و زندگی‌شان همانند زندگی حیوانات انسان نما باشد. چنین موجوداتی بهترین زمینه را برای بهره‌کشی، استعمار، استثمار، استکبار و در نهایت، پذیرش ولایت طاغوت دارند.

از سوی دیگر، با اندکی دقت متوجه می‌شویم که علت جذب غالب مردم به بازی، سریال، قابلیت‌های گوناگون تلفن همراه، شبکه‌های اجتماعی و... دو نقطه ضعف انسان یعنی قوه شهویه و قوه غضبیه است. این سیاست به اندازه‌ای کارساز است که مطابق اسناد منتشره از شیوه‌های جاسوسی انگلستان، استفاده از مسائل جنسی به عنوان یک ابزار برای قرار دادن کاربران در پروژهٔ «دام عسل» به شمار می‌رود.^[11] بنابراین، استفاده از نقاط ضعف کاربران، یکی از مهم‌ترین بسترهای جذب مخاطبان به چرخهٔ تسخیری سلطه‌گران، در فضای مجازی و مقدمهٔ مهم در بحث نفوذ به شمار می‌رود.^[12]

3- تولید گسترده محتوای غفلت زا (سرگرمی‌های بیهوده)

یکی دیگر از عوامل محتوایی در بروز آسیب در فضای مجازی، وجود بسیار گسترده محتوای غفلت زا است. موسیقی‌های لهوی، طنزهای مبتذل، سرگرمی‌های کاذب، بسیاری از بازی‌های ویدئویی و ... از مهمترین محتواهای غفلت زا است. اهمیت محتوای غفلت‌زا در به انحراف کشاندن افزاد به حدی است که خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کثیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْینٌ لا یبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یسْمَعُونَ بِها أُولئِک کالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِک هُمُ الْغافِلُون؛^[13] بسیاری از جن و انس را برای جهنم آفریده‌ایم دل‌ها دارند که با آن فهم نمی‌کنند چشم‌ها دارند که با آن نمی‌بینند گوش‌ها دارند که با آن نمی‌شنوند ایشان چون چارپایانند بلکه آنان گمراه‌ترند ایشان همانانند غفلت‌زدگان.» در حقیقت قرآن، غفلت زدگان را از چارپایان پست‌تر می‌داند. چه اینکه غفلت، مانع یاد خدا و معادباوری است و آنچه موجب غفلت می‌شود، غالب محتوایی است که امروزه فضای مجازی را اشباع کرده است. خداوند متعال در این زمینه می‌فرماید: «اِقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ وَ هُمْ فی غَفْلَةٍ مُعْرِضُون * ما یأْتیهِمْ مِنْ ذِکرٍ مِنْ رَبِّهِمْ مُحْدَثٍ إِلاَّ اسْتَمَعُوهُ وَ هُمْ یلْعَبُون؛^[14] مردم را [هنگام] حسابرسی [آنچه در مدت عمرشان انجام داده‌اند] نزدیک شده در حالی که آنان با [فرو افتادن] در غفلت [از دلایل اثبات کننده معاد] روی گردانند * هیچ یادآوری و پند تازه‌ای از سوی پروردگارشان برای آنان نمی‌آید مگر آنکه آن را می‌شنوند و در حالی که سرگرم بازی هستند [آن را مسخره‌می‌کنند.]»

4- ناتوانی در حذف محتوای نامناسب

یکی از بزرگترین عوامل حوزه محتوایی در به انحراف کشاندن کاربران فضای مجازی کشورمان، ناتوانی مسئولان فضای مجازی در حذف سه دسته محتوای پیشین است. در حقیقت به دلیل سلطه دشمنان بر فضای مجازی و مدیریت آنان بر محل ذخیره سازی و توزیع محتوا، امکان حذف یک حرف از حروف الفباء، یک پیکسل از تصاویر و یک فریم از فیلمهای مبتذل برای کشورمان وجود ندارد. چنین امکانی صرفاً در اختیار مدیران نرم افزار و سخت افزارهای زیرساخت و کاربردی فضای مجازی است.

در بهترین حالت مسئولان فضای مجازی کشورمان می‌توانند محتوایی را فیلتر کنند که آنهم با وجود فیلترشکن‌های رایگان و کاملاً در دسترس، امری مهمل محسوب می‌شود. شاید بتوان مدعی شد حقارت آمیز ترین وضعیت فضای مجازی کشورمان آنجایی است که مسئولان فضای مجازی کشورمان برای حذف یک محتوا، دست به دامن صهیونیست‌ها، کفار و مشرکان می‌شوند و در حالی که ملتمسانه از آنان درخواست حذف محتوا را داریم، حذف نمی‌کنند (مانند آنچه که در تلگرام پیش آمد و وزیر ارتباطات کشورمان ملتمسانه از مدیر ضد خدای تلگرام حذف یک کانال تلگرامی را در خواست کرد و این صهیونیست وابسته به استکبار جهانی، پس از مسدودسازی آن کانال، آدرس جدید همان کانال را خودش معرفی کرد!).

محتوا

کاربر با مراجعه به هر یک از قالب‌های ارائهٔ محتوا، با محتواهای گوناگونی مواجه می‌شود که هم شامل مطالب مفید و سازنده است و هم مطالب غیرمفید و نامناسب.

غالب محتوای منتشره و نحوهٔ استفاده از فضای مجازی به دلیل سیاست‌گذاری حاکمان، نامناسب و غیرمفید است.

به‌هرتقدیر، محتواهای مذکور (اعم از مناسب و نامناسب) به دو صورت به مخاطب القا می‌شوند؛ مستقیم و غیرمستقیم.

1- ارائه مفاهیم به‌صورت مستقیم

محتوای مستقیم شامل کلیهٔ مطالبی می‌شود که به‌صورت واضح و بدون کم‌ترین لفافه‌ای به کاربر القا می‌گردد. مهم‌ترین و بیش‌ترین مفاهیمی که به‌صورت مستقیم و باارادهٔ قبلی توسط حاکمیت فضای مجازی به مخاطبان القا می‌شود، عبارت‌اند از:

تضعیف باورهای اعتقادی مانند نمایش امکان کشتن خدا (العیاذ بالله)، کشتن فرشتهٔ مرگ، رفتن به جهنم و بازگشت از آن و...، ترویج گستردهٔ ادیان و فرقه‌های انحرافی مانند هندوئیسم، فراماسونری، کابالیسم، شیطان‌پرستی و...، ترویج خشونت، آزار و اذیت، آموزش قتل نزدیکان ازجمله والدین و همکاران، آموزش قتل و کشتار عمومی، گروگان‌گیری، شکنجه، ترور، سرقت، اغتشاش و بر هم زدن نظم جامعه، قاچاق انسان، کودتا و براندازی، ترویج و آموزش خودکشی، اسلام، ایران و شیعه هراسی، مبارزه علیه امام زمان، ایجاد انحراف فکری در مسائل آخرالزمان، آموزش و ترویج بسیار گستردهٔ سبک زندگی غیرتوحیدی در مواردی مانند خوراک، پوشاک، اخلاق، مسکن، معماری و...، روابط و تعامل نامشروع با دیگران، کسب‌وکار حرام، مراسم ازدواج و دعا، میهمانی و...، ترویج برهنگی و بی‌حیایی، خود ارضایی، روابط جنسی خارج از چارچوب شرع (هم‌جنس‌بازی، ارتباط نامشروع چه با محارم و چه غیر محارم و بی‌عفتی محض)، ترویج و عادی‌سازی خیانت، بی‌غیرتی، آموزش رقص، ترویج شرب خمر، آموزش و ترویج قماربازی، نمادگرایی، ترویج داروینیسم، ترویج و عادی‌سازی مصرف مواد مخدر، توهم گرایی، ترویج جادوگری، تخریب مناسبات انسان و طبیعت جهت ارضای نیازهای مشروع و نامشروع بشری، ترویج فردگرایی و زندگی مجردی، ترویج ارتباط با جنیان، ترویج حرام‌خواری، القای دروغ‌گو بودن حاکمان دینی و... .

2- ارائه مفاهیم به‌صورت غیرمستقیم

این نوع محتوا، شامل مطالبی می‌شود که به‌صورت مستقیم به کاربر القا نمی‌شود؛ اما با استفاده از ترفندهای گوناگون رسانه‌ای و سیاست‌های خاص حاکمیت، مفاهیمی به ذهن کاربر انتقال می‌یابد که می‌تواند وی را در تصمیم‌گیری‌ها دچار انحراف کرده و زمینهٔ خروج وی را از صراط مستقیم مهیا نماید.

برخی از مهم‌ترین مواردی که به‌صورت غیرمستقیم به کاربران تفهیم می‌شود، عبارت‌اند از: زندگی بدون خدا و نفی توحید، سلطهٔ شیطان، جادوگران و جنیان بر جهان، نفی امامت و ولایت، نفی قیامت، بی‌اهمیتی ادیان الهی، بی‌معنا بودن خانواده، پوچ بودن زندگی، مادی‌گرایی، مصرف‌گرایی، خصوصاً در بعد مصرف رسانه‌ای، تجمل‌گرایی، آزادی بدون محدودیت انسان، استبداد حاکمیت دینی، نبود آزادی، خصوصاً آزادی بیان در دین مبین اسلام و جمهوری اسلامی ایران، خرافه گرایی، زندگی با حیوانات به‌جای زندگی با انسان‌ها، فمینیسم و... .

در مباحث مربوط به آسیب‌شناسی و یا ارائهٔ راهکار در مورد فضای مجازی، همیشه با این ایراد بزرگ مواجه بوده‌ایم که کارشناسان، تنها به برخی از تارها و لایه‌های فضای مجازی پرداخته‌اند، نه به عناصر اصلی. ازاین‌رو، هم در آسیب‌شناسی و هم در ارائهٔ راهکار، دچار خطا شده‌اند. حاکمیت، علم و فناوری، فرهنگ تولید و توزیع، کاربران و شبکه‌سازی، از دیدگاه کارشناسان فضای مجازی مورد غفلت واقع شد، درحالی‌که آنچه بیش از هر چیز دیگری در حال ضربه زدن به کشورمان در فضای مجازی است، نقصان در این موارد هست. در حقیقت آب از چشمه گل‌آلود است و برخی همچنان به فکر نصب دستگاه تصفیهٔ آب برای مصرف‌کننده‌اند و برخی نیز می‌گویند که اساساً نیازی به دستگاه تصفیه نیست! این‌گونه است که یا بار و زحمت تصفیهٔ محتوای ناسالم را به دوش کاربران می‌گذارند و یا با نفی ضرورت نصب دستگاه تصفیه، کاربران را بیمار و گرفتار آسیب‌های فراوان جو فعلی فضای مجازی می‌کنند.[1]

قالب ارائهٔ محتوا^[2]

تمامی محتواهای فضای مجازی دریکی از این قالب‌ها به کاربران ارائه می‌شود: تصاویر ثابت، تصاویر متحرک، صوت و متن.

البته هر یک از قالب‌ها خود زیرمجموعه‌هایی دارند که به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:

تصاویر ثابت: اینفوگرافی، نقاشی، عکس، کاریکاتور، ترول و...؛

تصاویر متحرک: پویانمایی، فیلم و سریال، بازی ویدئویی و...؛

صوت: موسیقی، سخنرانی، گفتگو و...؛

متن: خبری، علمی، ادبی، سرگرمی، مبتذل و... .